Örorkulífeyrir, styrkir og bætur

Örorkumat

Fólk á aldrinum 16 til 67 ára getur óskað eftir örorkumati í samráði við lækni sinn þegar ljóst er að það nær ekki fullum bata eftir slys eða sjúkdóm. Matið fer oftast fram þegar einstaklingur hefur fengið sjúkradagpeninga í eitt ár. Yfirleitt eru einstaklingar kallaðir í viðtal eða skoðun hjá tryggingalækni hjá Tryggingastofnun ríkisins. Hann metur heilsu viðkomandi eftir ákveðnum örorkumatsstaðli. Á bak við efsta stig staðalsins, 75% örorku, eru 15 stig. 

Hvernig er sótt um örorkulífeyri?

Örorkumat er forsenda fyrir örorkulífeyri og því nægir að sækja um örorkumat. Rétt á örorkulífeyri eiga þeir sem eru með 75% örorku, eru á aldrinum 18 - 67 ára og endurhæfing er fullreynd .

Fylgikjöl með umsókn:

• Læknisvottorð vegna umsóknar um örorkumat.
• Spurningalisti um færniskerðingu (fylltur út af umsækjanda).
• Greinargerð frá endurhæfingaraðila sem staðfestir að endurhæfing sé fullreynd (ef við á).
• Tekjuáætlun.
• Staðfesting um að sótt hafi verið um greiðslur frá lífeyrissjóði eða að réttur á greiðslum sé ekki til staðar.
• Upplýsingar um nýtingu skattkorts (hægt að skrá inni á Mínum síðum).

Sótt er um örorkulífeyri á Mínum síðum á vef Tryggingastofnunar ríkisins.

Réttur til örorkulífeyris getur fallið niður:

• Ef tekjur fara yfir ákveðið mark.
• Ef lífeyrisþegi dvelur á stofnun lengur en mánuð í senn.
• Ef endurnýjað örorkumat er lægra en 75% en þá getur viðkomandi átt rétt á örorkustyrk SÍ. Upplýsingar um örorkustyrk eru hér að neðan í kaflanum „Annar lífeyrir, styrkir og bætur”.

Örorkuskírteini

Einstaklingur sem er metinn með 75% örorku fær útgefið örorkuskírteini. Afhenda þarf mynd (í sömu stærð og passamynd 3,5 x 4,5 cm) til Tryggingastofnunar eða umboðsmanns stofnunarinnar utan höfuðborgarsvæðisins sem eru á embættum sýslumanna.  Skírteinið veitir afslátt af læknisþjónustu, sjúkraþjálfun og lyfjum og tannlæknaþjónustu.

Ýmsar stofnanir og fyrirtæki veita afslátt af vörum og þjónustu gegn framvísun skírteinisins. 

Örorkuskírteinið er sent í pósti innan tíu daga frá móttöku passamyndar. Skírteinið gildir sama tíma og örorkumatið.

Tekjutrygging

Einstaklingar sem eru með tekjur undir frítekjumarki geta átt rétt á tekjutryggingu. Tryggingastofnun sýnir útreikning á lífeyris og tengdra bóta í janúar 2021.

Uppbót á lífeyri öryrkja

Örorkulífeyrisþegar geta átt rétt á uppbót á lífeyri að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Einstaklingur sem býr einn á rétt á heimilisuppbót ef tekjur hans eru ekki of háar.

• Uppbót á lífeyri öryrkja

• Heimilisuppbót er veitt einhleypum lífeyrisþegum sem búa einir. Fleiri geta átt rétt á heimilisuppbót að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Nánari upplýsingar eru vefsíðu TR um heimilisuppbót.

• Upplýsingar um sértaka uppbót vegna framfærslu.

Allar skattskyldar tekjur hafa áhrif á útreikning uppbótarinnar, einnig greiðslur almannatrygginga.

Útreikningur lífeyris

Hvað hefur áhrif á lífeyri?

Á  reiknivél TR getur þú sett inn þínar forsendur og séð hvaða áhrif hækkun eða lækkun tekna hefur á lífeyri þinn..

Falla bætur niður ef ég fer að vinna?

Ef tekjur breytast hjá einstaklingi þá þarf hann að breyta tekjuáætlun sinni hjá TR. Breytingin tekur 4 til 6 vikur og gildir leiðréttingin aftur í tímann frá áramótum.

Uppgjör örorkulífeyris frá Tryggingastofnun er í lok júlí ár hvert.

Hefur hjónaband áhrif á bætur?

• Heimilisuppbót er einungis greidd til þeirra sem búa einir.
• Ef lífeyrisþegi er í leiguíbúð heldur hann húsaleigubótum að teknu tilliti til tekna en ef maki hans fær tekjur lækka húsaleigubæturnar. Tryggingastofnun fær upplýsingar um breytta hjúskaparstöðu hjá Þjóðskrá.

Lífeyrissjóður

Á heimasíðu Landssamtaka Lífeyrissjóða má finna ýmsar upplýsingar um réttindi og fræðslu.

Tekjur sem hafa skerðingaráhrif á örorkulífeyri

• Atvinnutekjur

• Leigutekjur

• Fjármagnstekjur, þ.e. tekjur af fjármagnseign t.d. vextir, verðbætur og arður, ekki er átt við eignina sjálfa. 

• Skattfrjáls happdrættisvinningur eða lottóvinningur hefur ekki  áhrif á örorkubætur sem slíkur, en ef vinningurinn er lagður inn í banka geta vextirnir haft áhrif, þ.e. ef vextirnir af vinningnum (fjármagnstekjur) fara yfir 98.640 kr. á ári.

• Þeir sem eru með það háar aðrar tekjur að þeir eiga ekki rétt á lífeyrisgreiðslum fá örorkuskírteini og geta fengið  þá afslætti sem fólk með örorkuskírteini fær.

Barnalífeyrir

• Upplýsingar um barnalífeyri. Barnalífeyrir er ekki greiddur vegna stjúpbarna en er greiddur vegna ættleiddra barna. 
• Umsókn um barnalífeyri
• Barnalífeyrir er greiddur með börnum yngri en 18 ára ef annað hvort foreldra er látið eða er örorkulífeyrisþegi. Séu báðir foreldrar látnir eða örorkulífeyrisþegar skal greiddur tvöfaldur barnalífeyrir (20. grein laga um almannatryggingar). Barnalífeyrir greiðist foreldrum barnanna, séu þau á framfæri þeirra, eða þeim sem annast framfærslu þeirra að fullu. Séu báðir foreldrar öryrkjar en fráskilin þá fær sá aðili sem er með skráð forræði barnalífeyri greiddan en barnalífeyrir hins aðilans gengur upp í meðlagsgreiðslur. Sé ekki greitt meðlag fær einungis sá aðili sem er með barnið skráð til heimilis greiðslur barnalífeyris.

Ef barn er milli 18 - 20 ára og er í skóla eða starfsnámi er heimild til að greiða barnalífeyri en eingöngu er einfaldur lífeyrir greiddur þó báðir foreldrar séu lífeyrisþegar eða látnir (reglugerð 140/2006)

• Andlát foreldris. Barnalífeyrir er greiddur með hverju barni undir 18 ára aldri sem var á framfæri hins látna.

Endurhæfingarlífeyrir

Hver á rétt á endurhæfingarlífeyri?

Einstaklingur gæti átt rétt á Endurhæfingarlífeyri ef hann er á aldrinum 18 – 67 ára, hefur lent í slysi eða fengið sjúkdóm og ekki ljóst hver starfshæfni hans er/verður til frambúðar. Endurhæfingarlífeyri er hægt að fá í allt að 18 mánuði en hægt að framlengja um allt að 18 mánuði ef um sérstakar ástæður er að ræða.

Hvernig sæki ég um endurhæfingarlífeyri?

Þegar sótt er um endurh þarf að fá læknisvottorð þar sem fram koma ástæður þess að einstaklingur sé óvinnufær. Einnig þarf að fylgja endurhæfingaráætlun frá lækni eða meðferðaraðila. Í henni þarf að koma fram upplýsingar um langtíma- og skammtímamarkmið endurhæfingar, ásamt greinargóðri lýsingu á innihaldi hennar. 

• Umsóknareyðublað vegna endurhæfingarlífeyris er hægt að sækja um á Mínum síðum hjá TR
  

Skilyrði fyrir endurhæfingarlífeyrisgreiðslu eru að umsækjandi hafi lokið:

• áunnum rétti sínum til veikindalauna frá atvinnurekanda

• sjúkradagpeningum frá sjúkrasjóði stéttarfélags

• eiga ekki rétt á atvinnuleysisbótum

Munur á örorku- og endurhæfingarlífeyri

Sömu reglur gilda um flest réttindi til tengdra bóta og hjá örorkulífeyrisþegum, undanskilið er:

• réttur á bifreiðakaupastyrkjum, bílalánum og niðurfelling á bifreiðagjöldum

• sjúkrahúsvist í greiningar- og endurhæfingarskyni, sem er styttri en eitt ár skerðir ekki greiðslur

• endurhæfingarlífeyrir er ekki greiddur úr landi og skerðist hafi einstaklingur búið erlendis

Má vera í námi ef maður er á endurhæfingarlífeyri?

Ef námið er hluti af endurhæfingunni, en þá þarf það að koma fram á endurhæfingaráætluninni. Það er metið hve mikið námið má vera miðað við hve endurhæfingin er mikil (upplýsingar frá október 2016).

Endurhæfingalífeyrir og afslættir 

Misjafnt er eftir sveitarfélögum hvort þau veita einstaklingum á endurhæfingalífeyri svipaða afslætti á gjöldum og þeim sem eru á örorku. Einstaklingar sem eru á endurhæfingarlífeyri eru hvattir til að leita til upplýsinga hjá sínu sveitarfélagi varðandi afslætti á þjónustu.

Maka- og umönnunarbætur

Einstaklingur sem annast maka sinn og er frá vinnu vegna þess getur óskað eftir maka/-og umönnunarbótum svo framarlega sem hann hefur sama lögheimili og sá sem annast er um, er ekki með lífeyri frá Tryggingastofnun og er ekki yfir ákveðnum tekju- og eignamörkum.

• Upplýsingar um maka- og umönnunarbætur
  

Meðlag - auka framlög

Ef eitthvað sérstakt er framundan,  t.d. skírn, ferming, tannlækningar  eða annað, er hægt að sækja um viðbótargreiðslur vegna sérstakra útgjalda. Það þarf að liggja fyrir úrskurður sýslumanns eða staðfestur samningur um greiðslurnar til að greiðslur geti hafist. 
Sýslumaður getur einnig úrskurðað að föður barns beri að greiða móður þess framfærslueyri í þrjá mánuði í kringum fæðingu barnsins ef sérstaklega stendur á. Veikist móðirin vegna meðgöngu eða fæðingar má úrskurða að föður beri að greiða framfærslueyri í allt að níu mánuði.

Nánar um sérstök framlög á vef sýslumanna
Sótt er um sérstakt framlag á Mínum síðum (TR)

Ráðstöfunarfé

Einstaklingar sem búa á dvalar- eða hjúkrunarheimilum eiga rétt á ráðstöfunarfé, en ekki þarf að sækja sérstaklega um það. Ráðstöfunarfé er tekjutengt og koma 65% af tekjum til lækkunar á því. https://www.tr.is/65/dvol-a-stofnun

Vinnusamningur öryrkja

Vinnumálastofnun annast vinnusamninga öryrkja. 
Nánari upplýsingar um vinnusamning öryrkja má finna hér https://vinnumalastofnun.is/atvinnurekandi/vinnusamningar-oryrkja

Við 18 ára aldur - frá fötluðu barni til öryrkja

Þegar sótt er um örorkulífeyri á mínum síðum á vef Tryggingarstofnunar þarf að fylgja læknisvottorð með lýsingu á fötlun barnsins/einstaklingsins. Geti einstaklingurinn ekki skrifað undir umsóknina sjálfur t.d. sökum fötlunar, er foreldrum ráðlagt að sækja um tímanlega þannig að öruggt sé að unnið sé í umsókninni fyrir 18 ára afmælisdag viðkomandi. Efst á síðunni má finna nánari upplýsingar um hvernig sækja skal um örorkulífeyri.

• Við 18 ára aldur verður einstaklingur lögráða sem þýðir að hann verður sjálfráða og flytjast þá öll gögn hans sem voru áður á nafni foreldra yfir á hans nafn. Í sumum tilfellum geta foreldrar ekki kvittað sjálfir fyrir hönd barnsins en þá getur réttindagæslumaður aðstoðað. 

• Stofna þarf bankareikning í nafni einstaklingsins, sé slíkur reikningur ekki til staðar, til að taka við greiðslum frá TR. Ef búinn er til bankareikningur fyrir 18 ára aldur getur foreldri kvittað fyrir honum. Stundum hafa verið búnir til stimplar fyrir einstaklinga sem geta ekki skrifað.

• Önnur þjónusta, eins og liðveisla og sjúkraþjálfun, ætti ekki að breytast við 18 ára aldur.

Til foreldra

• Ef umönnun barna er mjög þung er hægt að óska eftir umönnunargreiðslum með umsókn um örorku.  Til að fá þær greiðslur þarf að sýna fram á tekjumissi vegna fötlunar barns sem er heima eftir 18 ára aldur, það er að foreldri geti ekki unnið fullan vinnudag. 

• Hægt er að óska eftir lækkun tekjuskattsstofns á skattayfirliti samkv. 65. grein skattalaga vegna fatlaðs barns sem býr enn heima eftir 18 ára, sé mikill kostnaður tengdur fötlun þess. Til að sækja um lækkun er fyllt út eyðublað 3.05 umsókn um lækkun. 

• Óski foreldrar eftir því getur barn þeirra  verið á umönnunargreiðslum til 20 ára aldurs ef það býr heima og fer þá ekki á örorku.  Þetta gæti hentað foreldrum sem eru sjálfir með örorku því að auknar tekjur inn á heimilið geta skert örorkugreiðslur til foreldra.

• Umönnunargreiðslur má ekki greiða úr landi og falla því umönnunargreiðslur niður ef foreldrar/barn flytja erlendis. 

Við 67 ára aldur - að breytast úr öryrkja í ellilífeyrisþega

Þegar öryrkjar ná 67 ára aldri hætta þeir að fá aldurstengda örorkuuppbót og við tekur uppbót vegna framfærslu. Ennfremur lækkar tekjutrygging, sem bætt er upp með framfærsluuppbót og frítekjumörk og lífeyrissjóðstekjur lækka gagnvart atvinnutekjum. 

Þegar einstaklingar sem hafa fengið örorkulífeyrisgreiðslur (75% örorka) verða 67 ára þurfa þeir ekki að sækja sérstaklega um ellilífeyri en sækja þarf um allar aðrar bætur frá Tryggingastofnun. 
Best er að gera sér grein fyrir hvað gerist með því að skoða töflu um aldurstengda örorkuuppbót (2019) eða útreikninga á vefsíðu TR á  (2019).

Það breytist ekkert varðandi styrki til bifreiðakaupa við það að öryrki verður 67 ára. Ennþá er hægt að sækja um styrk og skila þarf inn hreyfihömlunarvottorði. Upphæðirnar eru þær sömu og fyrir örorkulífeyrisþega og hægt er að sækja um á 5 ára fresti.

Örorkustyrkur

Veittur er örorkustyrkur til einstaklinga sem eru metnir með 50 - 74% örorku og eiga rétt á örorkustyrk. Örorkustyrkur er 29.469 kr. á mánuði fyrir þá sem eru 16 – 61 árs en 39.862 kr. á mánuði fyrir þá sem eru 62-66 ára (jan 2016). Örorkustyrkur er tekjutengdur á svipaðan hátt og örorkulífeyrir.  Rétt til örorkustyrks eiga einstaklingar á aldrinum 16 - 67 ára. Við 67 ára aldur fellur örorkustyrkur niður og á það einnig við ef árstekjur eru hærri en 4.488.596 kr. hjá einstaklingum 62 - 66 ára, en 4.461.236 kr. hjá einstaklingum 16 - 61 árs. Einstaklingar sem er metnir með minni örorku en 50%  eiga ekki rétt á örorkustyrk.

• Upplýsingar um örorkustyrk
  

Búferlaflutningar

Ef öryrki hyggst flytja til útlanda þarf að láta TR vita tímanlega um nýtt heimilisfang (þ.e. fullt heimilisfang) því annars stöðvast greiðslur.  

Samkvæmt vefsíðu TR halda elli- og örorkulífeyrisþegar sem eru búsettir í öðru EES landi rétti sínum til lífeyrisgreiðslna almannatrygginga. Þetta á þó ekki við um ýmis konar uppbætur og greiðslur skv. lögum um félagslega aðstoð. Sömu aðilar eiga einnig að fá sjúkratryggingavottorð S1 (hét áður E121) hjá Sjúkratryggingum Íslands og framvísa því við skráningu hjá tryggingastofnun í nýja búsetulandinu. S1 vottorðið á ekki að þurfa ef flutt er til Norðurlandanna. Athugið að þeir sem eiga rétt á því að fá S1 vottorðið verða að vera EES borgarar, vera lífeyrisþegar á Íslandi og eiga ekki rétt á lífeyri í því landi sem flutt er til.

Hægt er að hafa samband með því að senda tölvupóst á netfangið international@sjukra.is eða í síma 515-0002.

Fólk sem flytur til útlanda ætti að athuga hvort það þurfi vottorðið E-104 sem gefur upplýsingar um sjúkratryggingu á Íslandi. Alþjóðadeild Sjúkratrygginga Íslands getur veitt greinargóðar upplýsingar um hvað fólk þarf að sækja um í því landi sem flutt er til. Umsóknir um vottorð er hægt að senda í tölvupósti á international(hjá)sjukra.is.

Örorkulífeyrisþegar hafa rétt á að vera sjúkratryggðir á Íslandi þegar þeir búa erlendis. Hægt er að fá afrit hjá TR af því læknisvottorði sem liggur þar inni (frá örorkumati).

• Upplýsingar um búferlaflutning lífeyrisþega til EES lands. Þeir einstaklingar sem eru þegar búsettir erlendis í EES landi er þeir ná lífeyrisaldri eða verða öryrkjar þurfa að snúa sér til tryggingastofnunar í viðkomandi landi til að sækja um lífeyrisgreiðslur. Ekki hefur verið gerður samningur um almannatryggingar við öll lönd og við brottflutning til þeirra landa falla greiðslur almannatrygginga niður.  

Hjá Fjölmenningarsetri má finna almennar upplýsingar um hvað þarf að gera þegar flutt er frá Íslandi.

Upplýsingar fyrir fólk sem flyst til Norðurlanda

Norden.org/is - er ætlað að aðstoða norræna borgara við að nýta sér þjónustu og tilboð sem norrænt samstarf býður.  Á síðunni má einnig finna upplýsingar um þjónustu við fatlaða sem vilja flytja til annars norræns lands. Halló Norðurlönd er upplýsingaþjónusta Norrænu ráðherranefnadarinnar fyrir einstaklinga og fyrirtæki.

Upplýsingasíður fyrir fólk sem flyst til landa innan Evrópusambandsins (ESB):

Þín Evrópa - Veitir gagnlegar upplýsingar um réttindi og tækifæri innan ESB

Ráðgjafarsíða fyrir fyrirtæki - Veitir margvíslegar upplýsingar um rekstur fyrirtækja innan ESB. 

Upplýsingar fyrir fólk sem flyst til landa utan Evrópska efnahagssvæðisins (EES)

Samkvæmt vef TR falla lífeyrisgreiðslur almennt niður við flutning til lands utan EES, frá 1.degi næsta mánaðar eftir að tilkynning kemur um lögheimilisbreytingu frá Þjóðskrá. Ef viðkomandi flytur aftur til landsins er 3ja ára biðtími.
Sérreglur gilda þó um flutning til Bandaríkjanna eða Kanada.
Ef öryrki flytur til Bandaríkjanna fær hann eingöngu greiddan örorkulífeyri og tekjutryggingu, ekki aldurstengda örorkuuppbót.
Ef flutt er til Kanada er eingöngu greiddur örorkulífeyrir, ekki aldurstengd örorkuuppbót eða tekjutrygging.
Einnig er samningur við Sviss,þannig að réttindi haldast svipuð og ef flutt er innan EES.

• Sjá nánar um flutning til landa utan EES hér
  

Einnig kemur fram að tryggingavernd almannatrygginga á Íslandi fellur almennt niður við brottflutning til landa sem enginn samningur hefur verið gerður við um almannatryggingar. Þó er hægt að halda tryggingavernd á Ísland ef um tímabundin störf er að ræða á vegum vinnuveitanda hér á landi.

Dvöl erlendis í atvinnuskyni

Á vef TR má sjá að mismunandi reglur gilda eftir því í hvaða landi er starfað.

Innan EES svæðisins kveða almannatryggingareglur EES samningsins á um það undir hvaða almannatryggingalöggjöf launþeginn eða hinn sjálfstætt starfandi fellur. Einstaklingar sem dvelja í atvinnuskyni á EES svæðinu eiga einnig að fá sjúkratryggingavottorð S1 (hét áður E121) hjá Tryggingastofnun og framvísa því við skráningu hjá tryggingastofnun í nýja búsetulandinu. S1 vottorðið er ekki notað ef flutt er til Norðurlandanna. 

• Sjá nánar um dvöl erlendis í atvinnuskyni hér
  

Tímabundin dvöl erlendis

Flestir þeir sem dvelja tímabundið í öðru landi skipta ekki um lögheimili og halda því tryggingavernd hér á landi samkvæmt heimasíðu TR. Undantekningar eru t.d. námsmenn sem fara til Norðurlanda. 

• Sjá nánar hér um námsmenn sem fara til Norðurlandanna

Vinna í tveimur eða fleiri löndum til skiptis eða samtímis

• Upplýsingar um vinnu í tveimur eða fleiri löndum samtímis

Athugið að efni hér fyrir ofan er fengið af vef viðkomandi stofnana/fyrirtækja